ROEK Corvus frugilegus

Broedvogels

De verspreiding van de Roek was tot voor kort beperkt tot het stroomgebied van de lJssel, met grote kolonies op het landgoed Bingerden, in Doesburg, in en rond Dieren, in en rond Brummen alsmede bij Baak achter Zutphen. In 1989 werd een nieuwe vestiging bij Zevenaar ontdekt, in het stroomgebied van de Rijn. In de omliggende gebieden in Nederland en Duitsland worden grote kolonies aangetroffen in het stroomgebied van de Oude IJssel en ten noorden van Zutphen aan weerszijden van de IJssel. Langs de Waal en de Nederrijn en in de Geldersche Vallei bij Veenendaal liggen verspreid enkele kolonies.

Broedhabitat
De meeste kolonies zijn gevestigd in bosjes, landgoederen en lanen met oude bomen te midden van vooral graslanden. Daarnaast wordt in lanen, boomgroepen en solitaire bomen in de stedelijke omgeving gebroed, onder meer in Brummen, Dieren en Doesburg. De foerageergebieden liggen in de directe omgeving van de kolonies, vooral op graslanden in het winterbed van de IJssel en de westelijke Liemers. De vogels gaan veelal niet meer dan enkele kilometers van hun nest weg. De Roeken uit de kolonie bij Baak foerageren voor een groot deel in het lJsseldal en overbruggen daarbij een afstand van ongeveer vier kilometer.

Nestplaatskeuze
In verschillende jaren is de boomsoort genoteerd waarin de nesten zich bevonden. De nestbomen lijken een redelijke afspiegeling te zijn van de samenstelling van het nestbos. Er werden meer dan 22 boomsoorten genoteerd, waaronder naaldboomsoorten als douglas, Japanse larix, Europese larix, fijnspar en Abies grandis. De meeste nesten zijn aangetroffen in oudere bomen met brede kronen als beuk, zomereik, es en plataan.

Aantallen en dichtheden
In de onderzoeksperiode is het aantal Roeken toegenomen van 542 nesten in 1975 (0.8 p / 100 ha) tot 1131 nesten in 1980 (1.6 p / 100 ha.) en 2784 nesten in 1987 (4.1 p / 100 ha.); inclusief de kolonies in het gebied Midden-IJssel steeg het aantal van 866 nesten in 1970 tot 2264 nesten in 1980 en 4609 nesten in 1987. In de tweede helft van de jaren zeventig is het aantal flink toegenomen. De winter 1978/79 zorgde echter voor een tijdelijk terugval. Zo daalde op Bingerden het aantal nesten van 521 tot 414. Daarna ging de toename door. Na de strenge winter 1984/85 trad opnieuw een stagnatie in de groei op. Het aantal paren stabiliseerde na 1987, maar het aantal vestigingen nam toe tot 21 in 1989. Deze aantalsontwikkeling geldt ook voor de kolonies langs de Midden-IJssel. Het grootste aantal nesten werd op Bingerden geteld: 882 nesten in 1984. Tot 1988 lagen de grote kolonies, met hun satellieten, rond Bingerden, Doesburg en Brummen. In 1984 was er een éénmalige vestiging bij de vuilverbranding bij Duiven. Het duurde tot 1989 voor een nieuwe poging richting Rijndal werd gedaan: 5 nesten bij Zevenaar en een solitair paar bij Lobith. Daarmee bezette de Roek voor het eerst in 30 jaar weer het stroomgebied van de Rijn. In 1990 was bij de vuilverbranding opnieuw een vestiging met 40 paar (1991 53 nesten, 1992 63 nesten) terwijl bij  Zevenaar twee vestigingen werden gevonden met achtereenvolgens 7 en 4 nesten (1991 16 nesten, 1992 92 nesten). Daarmee lijkt de kolonisatie van het Rijndal begonnen. De dichtheid aan broedvogels bedraagt in de uiterwaarden en de Liemers 9.0-13.0 paar 100/ha.

Koloniegrootte
In 1980-89 zijn uit Hart van Gelderland en het aangrenzende gebied Midden-lJssel 39 vestigingen van Roeken bekend (tabel 8.28). Hiervan bestonden er 12 de hele periode 1980-90, 3 verdwenen in de loop van de jaren tachtig terwijl er 18 ontstonden. Zes vestigingen hadden een incidenteel karakter, want deze werden één of twee jaar gebruikt en in de volgende jaren niet meer. Op grond van de gemiddelde koloniegrootte in 1980-89 blijkt dat drie vestigingen gemiddeld meer dan 500 nesten telden: Bingerden (697 nesten), Bronkhorsterveer (512 nesten) en Noorddijk bij Twello (611 nesten). De helft van de vestigingen had over een periode van tien jaar een gemiddelde van minder dan 5 nesten. De gemiddelde grootte nam in de loop van de jaren zeventig toe van 50 in 1970 tot 80 in 1975 en 160 in 1980. Na een maximum in 1984 (225) nam deze structureel af tot 140 in 1989, hetgeen erop wijst dat de Roeken meer in kleinere vestigingen zijn gaan broeden.

Bijzonderheden
Uit de streek ten noorden van Dieren zijn gevallen van verstoring van kolonies bekend. Zo zijn in Brummen verschillende malen in maart/april nesten uitgespoten. Deze acties hebben geen wezenlijke invloed op het aantal broedvogels gehad. Bovendien verplaatsten de Roeken zich slechts over een kleine afstand. De grote broedplaatstrouw van de soort ligt hieraan ten grondslag.

Verleden
De eerste opgaven van Roeken-kolonies stammen Uit 1924 (ongeveer 2000 nesten). In de decennia daarna nam het aantal toe tot bijna 5000 nesten begin jaren veertig. Bingerden was in die tijd de grootste vestiging met 2095 nesten in 1944. Juist ten noorden van het onderzoeksgebied lagen een aantal grote kolonies rond Twello (1944 982 nesten, 4 vestigingen,  aanvulling op Feijen 1976), die nog steeds bestaan. Vanaf 1950 nam het aantal Roeken gestaag af. Het stroomgebied van de Rijn werd begin jaren zestig verlaten. De laatste opgaven uit deze regio komen uit Arnhem (1963). In 1967 werd het minimum
in het Hart van Gelderland bereikt, 203 paar verspreid over 4 vestigingen. In 1970 werden weer 362 nesten geteld. Het huidige aantal nesten in het onderzoeksgebied ligt beneden het aantal van >4680 nesten in de jaren veertig, ook als het thans nauwelijks bezette stroomgebied van de Rijn buiten beschouwing wordt gelaten (> 3300 nesten in IJsseldal).
De Roek is wegens vermeende overlast voor de landbouw in de eerste helft van deze eeuw met wisselende intensiteit bestreden. Desondanks was er in deze periode een lichte toename. In de oorlogsjaren werd, waarschijnlijk onder invloed van een verminderde vervolging, een maximum bereikt, zowel landelijke als in het Hart van Gelderland. Als gevolg van de toenemende toepassing van kwikverbindingen in zaadontsmettingsmiddelen nam de stand daarna drastisch af. Na een wettelijk verbod op deze middelen in 1967 en het sluiten van de jacht in 1977, nam het aantal weer toe. Thans lijkt de Roek in zijn huidige verspreidingsgebied aan haar maximum te zitten. Dat het huidige niveau onder dat in de jaren veertig ligt, is niet zo verwonderlijk. De intensivering van de landbouw heeft het voedselaanbod vermoedelijk verminderd. De kans bestaat dat door herkolonisatie van het Rijndal de komende jaren een verdere groei mogelijk is.

Niet-broedvogels

Verspreiding
Buiten het broedseizoen zijn de meeste Roeken te vinden in het IJsseldal en het aansluitende deel van de Liemers met concentraties rond de kolonies. Elders langs de rivieren, in de Over-Betuwe en ten noorden van Dieren worden verspreid kleine groepjes aangetroffen. Dit steunt het vermoeden dat een groot deel van de lokale vogels hier ook de winter doorbrengt.

Habitat
Foeragerende Roeken worden vooral op graslanden aangetroffen en minder op akkers. Vaak mengt de soort zich met Kauwtjes. Belangrijke slaapplaatsen liggen in de kolonies.

Seizoenverloop
Het aantal Roeken langs de rivieren neemt tot medio november toe. In een milde winter blijft het aantal ongeveer gelijk terwijl in een strenge winter tot meer dan helft van de vogels de wijk kan nemen. In februari zijn in alle jaren de meeste vogels geteld. Lokale broedvogels keren dan vermoedelijk terug naar de omgeving van de broedplaats, terwijl de wintergasten nog aanwezig zijn. Deze vertrekken doorgaans pas na half maart.

Aantallen
In het seizoen 1978/79 werden langs de rivieren maximaal 800 Roeken geteld en 11 seizoenen later bijna 2000 ex. Deze toename blijkt uit de tellingen in het najaar, de winter en het voorjaar. Vanaf 1985/86 trad een stagnatie in de groei op. Deze ontwikkeling loopt min of meer parallel met die van de lokale broedvogels. De vraag rijst of in de wintermaanden hoofdzakelijk de eigen broedpopulatie wordt geteld of dat de aantalsontwikkeling indicatief is voor die in een veel groter gebied dan alleen het Hart van Gelderland. Tegenwoordig bedraagt het aantal overwinteraars in een milde winter naar schatting 4000-5000 ex. en in een strenge ongeveer 2000 ex. Slaapplaatsen in het onderzoeksgebied worden gebruikt door meer dan 5000 ex. Een deel hiervan foerageert overdag buiten het onderzoeksgebied.

Verleden
In de jaren veertig was de soort een vrij talrijke wintergast, die verspreid in het rivierengebied voorkwam. Soms foerageerden grote groepen op de vuilnisbelt van IJsseloord, onder meer >1000 ex. in januari 1943 (dGr). Halverwege de jaren zeventig werden in de winter maximaal enkele honderden vogels in het onderzoeksgebied geteld (VWG GR). Sindsdien heeft zich een toename voorgedaan. Het patroon van het aantal vogels in de winter volgt daarmee dat van de broedvogelaantallen in Nederland, en is mogelijk indicatief voor een groter gebied als West-Europa.